Αν για τη δεκαετία του 1950 και του 1960 η μετανάστευση των Ελλήνων αφορούσε κυρίως ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό που αναζητούσε μια καλύτερη τύχη στην Κεντρική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, τώρα, εν έτει 2013 αφορά νέους πτυχιούχους ΑΕΙ και ΤΕΙ που μετακινούνται κυρίως στη Βόρεια Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή.
Το nooz.gr ρώτησε, έψαξε και βρήκε τα αίτια της «μεγάλης φυγής» των νέων Ελλήνων, τις συνθήκες διαβίωσης τους στις χώρες υποδοχής και τις προϋποθέσεις που πρέπει να έχει κάποιος για να μπορέσει να ζήσει τη ζωή που ονειρεύεται.
Οι πιο δημοφιλείς προορισμοί
Ο προορισμός του σύγχρονου Έλληνα μετανάστη είναι το πρώτο ζήτημα που τίθεται υπό συζήτηση.
Και αυτό γιατί η τάση που επικρατεί ως προς τις χώρες υποδοχής αλλάζει χρόνο με το χρόνο.
Όπως αναφέρει στο nooz.gr η κ. Κατερίνα Φλάκα, συντονίστρια του Δικτύου Eures, του Ευρωπαϊκού Γραφείου Κινητικότητας, οι χώρες που επιλέγουν οι Έλληνες οι οποίοι σκέφτονται να μεταναστεύσουν είναι αυτές όπου μπορούν να νιώθουν οικονομική και κοινωνική ασφάλεια.
Αυτό σημαίνει πως οι μετακινήσεις συμβαδίζουν ανάλογα με τους εκάστοτε οικονομικούς δείκτες της κάθε χώρας.
Ειδικά τα τελευταία δύο χρόνια, οι σκανδιναβικές χώρες φαίνεται ότι κερδίζουν έδαφος στην ελληνική μετανάστευση, χωρίς να λείπουν οι «παραδοσιακές αξίες», όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία.
«Είναι και φυσιολογικό εξάλλου, είναι χώρες που ζητούν εργατικό δυναμικό και έχουν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης», σχολιάζει ο Σωτήρης, ιδρυτής του forum stayorgo.gr, το οποίο αφορά αποκλειστικά συζητήσεις των μελών για μετανάστευση στο εξωτερικό.
«Το forum ξεκίνησε πριν από περίπου 2 χρόνια», εξηγεί στο nooz.gr ο Σωτήρης.
«Βλέποντας από τότε τη μεταναστευτική τάση να αυξάνεται ραγδαία και εκτιμώντας ότι η κατάσταση δεν θα καλυτερεύσει σύντομα, θέλησα να φτιάξω ένα μέρος όπου θα μπορέσουμε να συζητήσουμε για όλα:
Για το αν έχει νόημα να μείνουμε στην Ελλάδα και να βοηθήσουμε τον τόπο μας και το πώς θα μπορέσουμε να το καταφέρουμε, καθώς και για το αν έχει νόημα να μεταναστεύσουμε και, στην περίπτωση που πάρουμε αυτή την απόφαση, να είμαστε ενημερωμένοι για το πώς, το πού και το πότε».
Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν
Στοιχεία για το πόσοι Έλληνες ακριβώς έχουν φύγει προς τη Βόρεια Ευρώπη δεν υπάρχουν.
«Μπορώ να σας πω όμως ότι από το 2010 και έπειτα, ο αριθμός των ανθρώπων που απευθύνεται στο Eures για αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό έχει αυξηθεί ραγδαία», επισημαίνει η κ.Φλάκα.
«Κανείς δεν μπορεί να ελέγξει ποιος πάει και πού πάει και δεν είναι όλοι που φεύγουν τελικά, παρά το γεγονός ότι το σκέφτονται», συμπληρώνει.
«Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για εργασία στο εξωτερικό, αλλά αυτό δεν σημαίνει αυτόματα και μετανάστευση - υπάρχουν άνθρωποι που φεύγουν π.χ. για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα αφήνοντας στην Ελλάδα τις οικογένειές τους, εργάζονται με σύμβαση, μαζεύουν κάποια χρήματα και γυρίζουν πίσω», επιβεβαιώνει ο Σωτήρης από το stayorgo.gr.
Αυτό κάνει και ο Νίκος Μιχάλακας, 22 ετών, ο οποίος εργάζεται με 6μηνιαίες συμβάσεις το χρόνο σε καράβι ναυτιλιακής εταιρείας του εξωτερικού τα τελευταία δύο χρόνια.
«Εργάζομαι ως Γ' Μηχανικός με συμβάσεις 6 μηνών, συνήθως όμως κάθομαι για 1 με 2 μήνες περισσότερο. Μετά γυρίζω στην Ελλάδα, μέχρι να ξαναφύγω», σχολιάζει στο nooz.
«Ταξιδεύουμε κυρίως σε χώρες της Μέσης Ανατολής, αλλά και σε Ινδία και Σιγκαπούρη. Συνήθως δεν καθόμαστε σε κάθε χώρα, αλλά τυχαίνει μερικές φορές να μένουμε έως και 5 - 6 ημέρες μέχρι την επόμενη αναχώρηση», λέει.
Ο κλάδος των μηχανικών, για την ιστορία, είναι ένας κλάδος που -μαζί με τους γιατρούς- καταγράφει τη μεγαλύτερη εκροή στο εξωτερικό, όπως επιβεβαιώνει και η συντονίστρια του ελληνικού Eures.
Ο Νίκος είναι ένας από τους πέντε νέους που μίλησαν στο nooz.gr για όλα όσα βιώνει ένας σύγχρονος μετανάστης μετά τη μεγάλη απόφαση να φύγει από την Ελλάδα και να αναζητήσει μια καλύτερη ποιότητα ζωής στο εξωτερικό.
Η Ιωάννα, η Κατερίνα, ο Γιώργος και η Ισμήνη, όλοι τους από 25 έως 40 ετών, έχουν εγκατασταθεί σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης.
Μας μίλησαν για τους λόγους για τους οποίους έφυγαν, τις δυσκολίες που συνάντησαν, πώς αντιμετωπίζονται από τους πολίτες των χωρών υποδοχής και το κυριότερο, πώς είναι η ζωή τους τώρα που έχουν απομακρυνθεί από την κρίση της Ελλάδας.
Το θέμα είναι πώς κάνει κάποιος την αρχή.
Η αίτια της «μεγάλης φυγής»
Φυσικά, η οικονομική κρίση είναι το πρωτεύον αίτιο στην αύξηση της σύγχρονης μετανάστευσης, όμως οι αφορμές ποικίλουν.
Ένα μεταπτυχιακό συνήθως είναι αυτό που δίνει τη δυνατότητα στους νέους Έλληνες να ψάξουν ευκαιρίες επαγγελματικής αποκατάστασης στο εξωτερικό. Ένα μεταπτυχιακό ή ένας έρωτας.
«Οι λόγοι που αποφάσισα να φύγω ήταν καθαρά προσωπικοί. Ο σύντροφος μου ήταν Βρετανός και αποφασίσαμε να συζήσουμε στην Αγγλία», εξομολογείται στο nooz.gr η Ιωάννα Μ., που εργάζεται στο Λονδίνο.
Σαν την Ισμήνη Μακαμιτζόγλου, 28 ετών, που βρίσκεται εδώ και ένα χρόνο στην πρωτεύουσα της Γερμανίας, το Βερολίνο, η οποία παραδέχεται ωστόσο ότι η κρίση επέσπευσε την αναχώρηση της:
«Oι λόγοι δεν αφορούν άμεσα την επαγγελματική αποκατάσταση. Φυσικά η ασταθής κατάσταση στην Ελλάδα βοήθησε την απόφαση αυτή, αν μη τι άλλο την επέσπευσε».
Από την άλλη πλευρά, η Κατερίνα Φερεντίνου, 32 ετών ζει και εργάζεται τα τελευταία 2 χρόνια στη Γαλλία όπου έφτασε με αφορμή ένα μεταπτυχιακό:
«Ήρθα στη Γαλλία τον Σεπτέμβρη του 2011. Ήθελα να συνεχίσω τις σπουδές μου και να συνδεθώ με τη γαλλική καλλιτεχνική σκηνή. Φυσικά, η απουσία επαγγελματικών ευκαιριών στον τομέα μου (χορεύτρια, χορογράφος), ήταν ο κύριος λόγος που οδήγησε τον ενδιαφέρον μου προς το εξωτερικό».
Για καθαρά οικονομικούς λόγους μετανάστευσε ο Γιώργος Τσιγκρής ο οποίος δέχτηκε πρόταση για να εργαστεί ως μάγειρας σε εστιατόριο στο Βέλγιο:
«Έφυγα πριν ένα μήνα και ο λόγος που το αποφάσισα ήταν οικονομικός. Καλός μισθός και με άνθρωπο που έχω συνεργαστεί στο παρελθόν. Έτσι είχα άμεση πρόσληψη».
Το «πολιτισμικό σοκ» και άλλες δυσκολίες
«Η εγκατάστασή μου στη Γαλλία ήταν η πρώτη μου απόπειρα να δοκιμάσω τον εαυτό μου σε μια άλλη χώρα, μια άλλη νοοτροπία ζωής, μια άλλη γλώσσα. Χρειάστηκε χρόνος και υπομονή να ξαναβρώ τον εαυτό μου, τις "ρίζες" της κουλτούρας που κουβαλάω μαζί μου όπου και να βρεθώ και που ορίζουν την ταυτότητά μου.
Η αρχική περίοδος ήταν μία δύσκολη περίοδος (και απαραίτητο βήμα) ως προς το να επαναπροσδιοριστώ μέσα στις νέες παραμέτρους, να διατηρήσω την κριτική ματιά και να βρω τη σωστή απόσταση ώστε να μην αφεθώ σε μία ασυνείδητη αφομοίωση με το νέο περιβάλλον».
Η Κατερίνα από τη Γαλλία περιγράφει ίσως το πιο δύσκολο κομμάτι που βιώνει ένας Έλληνας που μεταναστεύει στο εξωτερικό και όπως η ίδια παραδέχεται η ισορροπία έρχεται μετά από επίπονες διαδικασίες:
«Εγκατέλειψα την Ελλάδα αρκετά ενθουσιασμένη για το νέο και άγνωστο μέλλον, το διαζύγιο ήταν επίπονο γιατί αισθάνθηκα μοναξιά και ανασφάλεια, χρειάστηκε σε περιόδους νοσταλγίας να βρω τις θετικές μνήμες που με κρατούν ακέραιη, ώστε στο τέλος να αποδεχτώ τη διπλή πραγματικότητα, δηλαδή τους λόγους για τους οποίους αγαπώ τη χώρα μου, και τους λόγους για τους οποίους αγαπώ τη Γαλλία και πόσο αφήνω τον εαυτό μου να επηρεάζεται από τα νέα δεδομένα ή όχι.».
«Ο πρώτος καιρός είναι πολύ δύσκολος», επιβεβαιώνει ο 22χρονος Νίκος, «λες "πού έχω έρθει", νοσταλγείς την οικογένεια σου, σκέφτεσαι πόσο μακριά βρίσκονται όλοι οι φίλοι και οι γνωστοί σου... περνάς μερικές "απάλευτες" στιγμές».
Κυρίαρχο πάντως πρόβλημα είναι κατά γενική ομολογία η γλώσσα. Ειδικά, αν δεν μιλάς τη γλώσσα της χώρας υποδοχής, τα πράγματα δυσκολεύουν αρκετά:
«Όταν κάποιος Γερμανός δεν μιλάει αγγλικά, τότε δεν γίνεται καμία προσπάθεια για συνεννόηση οπότε σε πολλές περιπτώσεις απλά δεν μπορείς να βγάλεις άκρη και δεν μπορεί να προχωρήσει η όποια διαδικασία.
Οπότε θα έλεγα η γλώσσα είναι ζήτημα γιατί ναι μεν σχεδόν όλοι μιλάνε αγγλικά και στην καθημερινότητα δεν έχεις θέμα, αλλά αν μια φορά τύχει σε κάποια υπηρεσία να μην μπορείς να συνεννοηθείς τότε δυστυχώς ο εκνευρισμός εκτοξεύεται», υποστηρίζει η Ισμήνη που ζει στη Γερμανία.
Η γλώσσα λοιπόν είναι το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να μάθει κάποιος που θέλει να μεταναστεύσει.
Εξάλλου, όπως τονίζει και η κ. Φλάκα του δικτύου Eures, δεν είναι τυχαίο που όλο και περισσότεροι Έλληνες κάνουν μαθήματα... Νορβηγικών και Σουηδικών.
«Η γνώση της γλώσσας, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορέσεις να ζήσεις στο εξωτερικό, και ειδικά στις σκανδιναβικές χώρες και την Ελβετία που είναι και από τις πιο δημοφιλείς», συμπληρώνει.
"Αισθάνθηκα μοναξιά και ανασφάλεια", παραδέχεται η Κατερίνα για τον πρώτο καιρό στη Γαλλία
Δεν υπάρχει αυτό που λέμε «ρατσισμός»
Τουλάχιστον όχι σε μεγάλη έκταση, όπως μας εξομολογούνται όλοι οι νέοι που ρωτήσαμε.
«Στο Λονδίνο, πολλοί Έλληνες, κυρίως φοιτητές, μιλούν για ρατσισμό. Εγώ κατοικώ στην εξοχή. Εδώ υπάρχει καλύτερη αντιμετώπιση και προσωπικά δεν είχα ποτέ πρόβλημα υποδοχής», υποστηρίζει η Ιωάννα, κάτι που επιβεβαιώνει και ο Γιώργος:
«Εδώ στο Βέλγιο δεν έχω βιώσει ο ίδιος σε μεγάλη έκταση ρατσισμό, αλλά νομίζω ότι υπάρχει. Σε συζητήσεις που ακούω, συχνά μιλούν υποτιμητικά για τους μετανάστες, αλλά για άσκηση βίας πάνω τους δεν έχω ακούσει ποτέ».
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει η απάντηση της Ισμήνης, η οποία καταρρίπτει το «μύθο» περί υποτιμητικής αντιμετώπισης των Γερμανών προς τους Έλληνες:
«Δεν έχω αντιμετωπίσει κάποια ιδιαίτερη συμπεριφορά, μονάχα κάποια ελάχιστα, μετρημένα στα δάχτυλα, αστεία σχόλια - που ήταν πράγματι αστεία- ή κάποιες άλλες φορές ακόμα πιο σπάνιες χειρονομίες συμπαράστασης, π.χ. ένα χτύπημα στην πλάτη. Δεν υπάρχει αυτό το κλισέ: “εμείς οι Γερμανοί δουλεύουμε και πληρώνουμε εσάς τους Έλληνες που πίνετε καφέ στις παραλίες...” τουλάχιστον όχι από τη νέα γενιά του Βερολίνου».
Ο 22χρονος Νίκος Μιχάλακας (εργάζεται με 6μηνιαίες συμβάσεις σε καράβι ναυτιλιακής εταιρείας του εξωτερικού) υποστηρίζει ότι οι Άραβες όχι απλά δεν τον αντιμετωπίζουν με καχυποψία, αλλά ενθουσιάζονται στο άκουσμα ότι είναι Έλληνας:
«Καμία σχέση. Ειδικά οι Άραβες, όταν ακούν Ελλάδα χαίρονται και σου κάνουν συνέχεια ερωτήσεις. Σχολιάζουν βέβαια την οικονομική κατάσταση, αλλά θαυμάζουν τον ελληνικό πολιτισμό και τους Έλληνες».
Στη Γαλλία τα πράγματα είναι διαφορετικά, αλλά όχι μόνο για τους Έλληνες, για όλους τους μετανάστες, όπως λέει η Κατερίνα:
«Κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει διάκριση ανάμεσα στους ξένους, αλλά υπάρχει η διάκριση ανάμεσα στους Γάλλους και τους ξένους. Ίσως είναι ευκολότερο να σεβαστούν πολίτες της Κεντρικής κυρίως Ευρώπης, αλλά όσο απομακρύνεται κάποιος από αυτόν τον πυρήνα, αντιμετωπίζεται με περισσότερο σκεπτικισμό.
Κατά τ' άλλα, το αν είσαι Έλληνας ή Ρώσος ή Βραζιλιάνος δεν παίζει μεγάλο ρόλο, όλοι οι ξένοι αντιμετωπίζονται με την ίδια καχυποψία».
Πώς όμως είναι η καθημερινότητα τους και πώς φαντάζονται το μέλλον τους από δω και πέρα; Μετά από μια τέτοια απόφαση, υπάρχει δυνατότητα επιστροφής;
Ο Νίκος, η Κατερίνα, Η Ιωάννα, ο Γιώργος και η Ισμήνη, αλλά και όσοι εμπλέκονται ενεργά στα θέματα της σύγχρονης ελληνικής μετανάστευσης, απαντούν σε όλα αυτά, δίνοντας παράλληλα «συμβουλές» σε όσους σκέφτονται το ενδεχόμενο μετεγκατάστασης στο εξωτερικό.
Θα επέστρεφαν άραγε στην πατρίδα και υπό ποιες προϋποθέσεις;
Αν λάβουμε υπόψη μας, τις απαντήσεις για το πόσο οργανωμένα είναι τα κράτη της Βόρειας Ευρώπης, η απάντηση θα είναι μάλλον αρνητική.
Ή μήπως όχι;
Κράτος και οργάνωση: Εξωτερικό - Ελλάδα, σημειώσατε 1
Ποια είναι η ζωή ενός Έλληνα μετανάστη εν έτει 2013; Πώς κυλά η καθημερινότητα του και ποια είναι αυτά τα χαρακτηριστικά που τον ωθούν στο να μη θέλει να επιστρέψει στην Ελλάδα;
Όπως ήταν αναμενόμενο, όλοι ανεξαιρέτως οι ερωτώμενοι επεσήμαναν ότι τα κράτη στα οποία ζουν τον τελευταίο καιρό είναι πιο οργανωμένα, και τους εξασφαλίζουν τουλάχιστον ηρεμία και αξιοπρέπεια.
«Υπάρχει μεγάλη διαφορά στην καθημερινότητα, ως προς την οργάνωση και τον προγραμματισμό. Δεν υπάρχουν αυθορμητισμοί, ενώ το δυνατό κράτος προσφέρει μια ασφάλεια ως προς το ευ ζην, κι έτσι οι άνθρωποι ζουν δυνατοί μέσα σε ένα καπιταλιστικό σύστημα», λέει ο Γιώργος, για να συμπληρώσει η Ιωάννα:
«Στην Αγγλία υπάρχει άλλη ποιότητα ζωής. Αν έχεις όνειρα και στόχους μπορείς σε πολύ μικρό διάστημα να τα πραγματοποιήσεις χωρίς κωλυσιεργίες. Παράδειγμα, αν κάποιος αποφασίσει να ανοίξει δική του επιχείρηση, είναι πολύ εύκολο. Δεν υπάρχει καθόλου γραφειοκρατία που στην Ελλάδα είναι ικανή να σε αποθαρρύνει. Επίσης, υπάρχει αξιοκρατία. Σε αντιμετωπίζουν με σεβασμό και σαν ίσος προς ίσο».
Η Ισμήνη προσθέτει με νόημα:
«Ένα πολύ καλό πείραμα για να καταλάβει κανείς τις διαφορές στην οργάνωση των δύο πόλεων είναι αν συγκρίνει πόσο εύκολα μπορεί να προσαρμοστεί ένας Γερμανός στην Αθήνα και πόσο ένας Έλληνας στο Βερολίνο, με το δεδομένο οτι κανείς από τους δύο δεν μιλάει την γλώσσα της χώρας στην οποία βρίσκεται. Νομίζω τα αποτελέσματα θα έχουν μεγάλο ενδιαφέρον...»
Στη Γαλλία πάλι, αν μιλήσεις για φοροδιαφυγή ή ανασφάλιστη εργασία, θα επικρατήσει... ταραχή:
«Το κοινωνικό κράτος στη Γαλλία γνώρισε λαμπρές μέρες και απέδειξε ότι είναι δυνατή μια συνεργασία μεταξύ κράτους και πολίτη για το καλό του πολίτη.
Αυτή η πίστη των Γάλλων σε αυτό το ιδανικό κοινωνικό κράτος, παρ’όλο που τελευταία αρχίζει και κλονίζεται λόγω των τωρινών συνθηκών, παραμένει τόσο δυνατή όσο να μετατρέπει την υποχρέωση σε συνείδηση και να αποκλείει τη μαζική εξάσκηση πρακτικών τύπου παράκαμψη διαγωνισμών, φοροδιαφυγή, εργασία χωρίς συμβόλαιο. Πρακτικές που ταράζουν μερικούς Γάλλους και μόνο στην ιδέα ή πρόταση να προβούν σε αυτές...», λέει η Κατερίνα.
Επιστροφή στα πάτρια εδάφη... Ναι ή όχι;
Δύσκολο δίλημμα.
Ο σύγχρονος μετανάστης έχει να επιλέξει από τη μία την αγάπη για την πατρίδα και από την άλλη τις καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Πάντως, οι περισσότεροι μάλλον θα διαλέξουν... με την καρδιά τους.
«Το ερώτημα είναι προς το παρόν αντίστροφο. Αν θα έμενα για πάντα εκτός Ελλάδος. Και η απάντηση μάλλον είναι αρνητική», λέει η Ισμήνη.
«Δεν είχα σκοπό να μεταναστεύσω για πολύ καιρό έτσι κι αλλιώς,κάποιους μήνες μόνο. Λόγω επαγγέλματος, ευτυχώς, μπορώ και βρίσκω δουλειά τους καλοκαιρινούς μήνες στην Ελλάδα», λέει ο Γιώργος.
«Εννοείται ότι αν καλυτερεύσουν τα πράγματα στη χώρα, θα προσπαθήσω να βρω μόνιμη εργασία εντός Ελλάδας. Είναι όνειρο ζωής», λέει ο Νίκος.
Από την άλλη όμως, υπάρχουν η Κατερίνα μάλλον φαντάζεται τη ζωή της κάπου ανάμεσα στην Ελλάδα και το εξωτερικό:
«Δύσκολο, αλλά δεν το αποκλείω.Το γεγονός όμως ότι σκέφτομαι να παραμείνω στο εξωτερικό δεν σημαίνει ότι δεν επιστρέφω με άλλον τρόπο στην χώρα μου.Η ιδέα για μένα είναι να αναπτύξω το έργο μου ως καλλιτέχνης υπό τις ιδανικότερες συνθήκες που υπάρχουν στο εξωτερικό ώστε να μπορέσω να το μοιραστώ επίσης στην Ελλάδα και στη συνέχεια να προσπαθήσω να φτιάξω τις κατάλληλες συνθήκες για συνεργασίες στην Ελλάδα...».
Για την Ιωάννα, όμως τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Η διαμονή της στο εξωτερικό είναι απλώς μονόδρομος:
«Όχι, δεν θα ήθελα να επιστρέψω στην Ελλάδα. Βέβαια, αν οι συνθήκες το απαιτήσουν, και μιλώ πάντα για προσωπικές, τότε ίσως. Αλλά σε κάθε άλλη περίπτωση, όχι. Είμαι ευτυχισμένη εδώ...»